Αναρτήσεις
Ντυμένο εξ' ανάγκης με μια ακαδημαϊκή γλώσσα, αλλά που δεν απέχει και πολύ από αυτά που σκέφτομαι και σήμερα...
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ρίζα του όρου «κατανάλωση» (το ρ. consume) μέχρι τα μέσα περίπου του αιώνα που φεύγει, ήταν για την αγγλική και τη γαλλική γλώσσα μια λέξη με εξαιρετικά αρνητικό περιεχόμενο: Σήμαινε καταστρέφω και εξαντλώ. Η σύντομη μεταμόρφωση αυτής της λέξης σε έναν όρο με πολύ θετικό νόημα για τον σύγχρονο άνθρωπο είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του 20ου αιώνα, σύμφωνα με τον διαπρεπή οικονομολόγο J. RIFKIN.[1]
Οι τεχνολογικές αλλαγές των αρχών του αιώνα μας: εξηλεκτρισμός της βιομηχανίας, μηχανή εσωτερικής καύσης, είχαν σαν αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της παραγωγής. Από το 1920 έως το 1927 η παραγωγικότητα της αμερικανικής οικονομίας αυξήθηκε κατά 40%.
Έτσι σιγά- σιγά δημιουργήθηκε πλεόνασμα παραγομένων αγαθών, για τα οποία φυσικά οι υποψήφιοι αγοραστές ήταν πολύ λίγοι. Η μόνη λύση ήταν να απευθυνθούν οι βιομηχανίες στις τάξεις των εργαζομένων και να τις πείσουν να αγοράσουν προϊόντα τα οποία μέχρι τότε εθεωρούντο είδη πολυτελείας.
Πρωτεργάτης αυτής της προσπάθειας ήταν ο βιομήχανος αυτοκινήτων ΦΟΡΝΤ, γι’ αυτό και ο τύπος της κοινωνίας που βαθμιαία δημιουργήθηκε στις δυτικές χώρες θα αποκληθεί «φορντική». Η «φορντική» κοινωνία ως προς αυτή της τη διάσταση είχε στηριχθεί σε δυο άξονες:
Ο πρώτος άξονας ήταν ένα σταθερό εισόδημα για τους εργαζόμενους έτσι ώστε να μπορούν να καταναλώνουν τα μοντέρνα βιομηχανικά προϊόντα. Ο δεύτερος μια προσπάθεια να ταυτιστούν αυτά τα προϊόντα με την άνεση, την επικοινωνία, την κοινωνική ισχύ, την ελευθερία και άλλες αναζητήσεις του ανθρώπου.[2]
ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ
Θα ήταν άδικο, βέβαια, να θεωρήσει κανείς ότι η ανάπτυξη της οικονομίας μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια, δεν εξυπηρέτησε πραγματικά αυτές τις ανάγκες. Όμως ταυτόχρονα δημιούργησε τόσα πολλά προβλήματα , ώστε οι φοιτητές στις εξεγέρσεις τους (Μάης ’68), καίγοντας αυτοκίνητα να διακηρύσσουν την έξοδο από την μανία του καταναλωτισμού.
Τέτοια προβλήματα είναι η τυποποίηση της ζωής, η έλλειψη πραγματικά προσωπικού χρόνου, η λειτουργία των διανθρώπινων σχέσεων μέσα από ανταλλαγές προϊόντων, η πλύση εγκεφάλου, η επιθετικότητα που προέρχεται από τον ανταγωνισμό για την κατοχή όλων και περισσότερων «αγαθών».[3]
Τέτοιες τάσεις στη σύγχρονη κοινωνία οδήγησαν πολλούς να πιστέψουν ότι η διεκδίκηση της ισότητας απέναντι στο νόμο και στις ευκαιρίες για την ζωή- αρχές που ξεκινάνε από το Διαφωτισμό - σχεδόν μετατράπηκε στην διεκδίκηση της ισότητας συμμετοχής στην καταναλωτική αγορά, γεγονός που δίνει την αίσθηση της πραγμάτωσης αυτού του είδους της ισότητας σε μία αρκετά μεγάλη ομάδα ανθρώπων.
Όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν την εικόνα του καταναλωτισμού, που ξεπερνά το επίπεδο μια απλής κοινωνικής και οικονομικής τάσης και ανάγεται στο επίπεδο μιας εκτεταμένης παραδοχής για τη ζωή που μπορεί να συμπεριλάβει και να μορφοποιήσει πολλές ανθρώπινες ανάγκες , αξιώσεις και στόχους. Παίρνει δηλαδή το νόημα ενός πολιτισμικού αξιώματος.[4]
Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά του φαινομένου αυτού που πρέπει να τα έχουμε υπόψη πριν προχωρήσουμε στην παραπέρα ανάλυση του θέματος:
α) Με βάση έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στις Η.Π.Α. η αυξομείωση της κατανάλωσης ποτέ δεν είναι στενά συνδεδεμένη με τις διακυμάνσεις του εισοδήματος.[5] Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί και στις μέρες μας, καθώς η αύξηση του δανεισμού των νοικοκυριών, με τη χρησιμοποίηση των πιστωτικών καρτών, είναι ένα σημαντικό πρόβλημα σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, τη στιγμή που υπάρχει μια μείωση της αγοραστικής δύναμης των χαμηλών και των μεσαίων πληθυσμιακών ομάδων. Τούτο δεν σημαίνει ότι μπορούν εν τέλει να ξεπεραστούν τα όρια που θέτει η οικονομία[6], όμως αυτή η αντίσταση δείχνει πόσο ριζωμένη είναι η παραπάνω συμπεριφορά.
β) Όσο αυξάνει η τυποποίηση μέσα στα πλαίσια του βιομηχανικού και μεταβιομηχανικού κόσμου, τόσο αυξάνει και η ανάγκη για ιδιαιτερότητα, διαφορετικότητα, κατάκτηση ενός επίπεδου και τρόπου ζωής αξιολογικά ανώτερου από αυτό του μέσου καταναλωτή. Αυτό συνδέεται και με την κατάκτηση κοινωνικής ισχύος και πετυχαίνεται με την δυνατότητα κατανάλωσης προϊόντων που είτε δεν είναι εφικτά, είτε είναι άγνωστα και δύσχρηστα για το ευρύ κοινό.[7]
Το τελευταίο αυτό χαρακτηριστικό είναι πολύ σημαντικό για το θέμα μας, δηλαδή τον υπερκαταναλωτισμό των πολιτιστικών προϊόντων.
Πριν ορίσουμε το τι είναι πολιτιστικό προϊόν, πρέπει να δούμε τον όρο «πολιτισμός». Η λέξη αυτή χρησιμοποιείται και για να ορίσει το χώρο «των γραμμάτων και των τεχνών», αλλά ταυτόχρονα ευρύτερα, ώστε να συμπεριλάβει το υλικό στοιχείο, την επιστήμη , την τεχνολογία, τους κοινωνικούς θεσμούς, κάθε στοιχείο που ορίζει την μορφολογία του δημόσιου και ιδιωτικού βίου του ανθρώπου σε κάθε εποχή. Μάλιστα σε πολλές Ευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχει η τάση να γίνεται αυτή η διάκριση με την χρησιμοποίηση δυο διαφορετικών λέξεων: Κουλτούρα (culture- Kultur) και πολιτισμός (civilization, Zivilisation).[8]
Ορίζοντας, λοιπόν, το πολιτιστικό προϊόν πρέπει να έχουμε υπόψη και τις δυο αυτές διαστάσεις. Έτσι πολιτιστικά προϊόντα είναι τα έργα τέχνης και γενικά τα μορφωτικά αγαθά (αν μπορούμε έτσι να αποδώσουμε την ξενόφερτη λέξη «κουλτούρα»), αλλά και απλά καταναλωτικά προϊόντα της βιομηχανικής τεχνολογίας που ο συμβολισμός και η λειτουργία τους ξεπερνά την κύρια ανάγκη για την οποία έχουν κατασκευαστεί.
ΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ ΤΗΣ «ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ»
Έχει παρατηρηθεί ο σύνδεσμος όλο και περισσοτέρων ανθρώπων με την τέχνη, ειδικά στις ανεπτυγμένες χώρες. Σ’ αυτό συντελεί η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου, η αύξηση του ελευθέρου χρόνου και η οικονομική ευρωστία των μεσαίων τάξεων. Βέβαια δεν πρέπει να αποκλείσουμε και το κίνητρο της κοινωνικής ισχύος, την οποία πολλά μέλη της μεσαίας τάξης επιζητούν. Επίσης, από την άλλη πλευρά, είναι ο μόνος τρόπος εξόδου από τη ρουτίνα της ζωής στις σύγχρονες πόλεις. Έτσι τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί ο όγκος των επισκεπτών στα μουσεία και τις πινακοθήκες, το ενδιαφέρον σημαντικών πληθυσμιακών ομάδων για την φιλοσοφία π.χ. και την ποίηση και για οποιαδήποτε άλλη ασχολία που παλιότερα ήταν προνόμιο των ελίτ.[9]
Ακόμα όμως τα πολιτιστικά προϊόντα που κυριαρχούν είναι εκείνα που ορίζονται ως «μαζική κουλτούρα» (Pop μουσική, κινηματογραφικές ταινίες δράσης με θέματα τυποποιημένα κ.τ.λ).[10] Πάντως η ανάγκη της ιδιαιτερότητας είναι αυτή που κάνει ακόμα και αυτή τη μαζική κουλτούρα να παρουσιάζει πολλές τάσεις, ενώ δεν είναι λίγες φορές που ένα καλλιτεχνικό έργο με δύναμη και ζωντάνια έκφρασης κατορθώνει να περάσει σε πολύ πλατιά λαϊκά στρώματα (π.χ. η νεότερη ελληνική ποίηση ντυμένη με τη μουσική των μεγάλων ελλήνων μουσικών).
Μπόρεσε όμως αυτή η διάχυση των πολιτιστικών αγαθών σε μεγάλες μάζες ανθρώπων να τις οδηγήσει σε βαθύτερη κατανόηση του εαυτού τους και του περιβάλλοντός τους; Πολλοί αμφιβάλλουν . Παρατηρήθηκε μάλιστα από τον κοινωνιολόγο ΟGBURN το φαινόμενο της «πολιτιστικής καθυστέρησης»(Cultural Lag). Με λίγα λόγια η ανάπτυξη του πολιτισμού καθυστερεί σε σχέση με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και έτσι ο μέσος άνθρωπος αδυνατεί να κατανοήσει τις αλλαγές που επισυμβαίνουν στην κοινωνία που ζει και να επινοήσει νέα σχήματα ζωής και μορφές έκφρασης.[11]
Αν λοιπόν όλα αυτά δεν συντελούν σε μια ουσιαστική μορφωτική άνθηση, αλλά παραμένουν μόνο στο επίπεδο της κατανάλωσης, τότε η διάδοση της «κουλτούρας» είναι προβληματική.
ΚΑΤΑΛΩΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΝΤΩΝ
Για τις παραδοσιακές κοινωνίες πολιτισμός ήταν οι συνταγές μαγειρικής, το κέντημα, το ράψιμο, η χειροτεχνία και κάθε τι που έκανε το κάθε ένα αντικείμενο, ή την κάθε μια λειτουργία της καθημερινής ζωής να έχει μια μοναδικότητα.
Αυτή η ανθρώπινη ανάγκη δεν σβήνει στην σύγχρονη ζωή. Μπορεί οι ανάγκες της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής να απαιτούν ένα πλήθος τυποποιημένων προϊόντων, όμως με την εναλλαγή διάφορων μορφών και υλικών κατασκευής, πετυχαίνεται το κάθε ένα προϊόν να είναι όσο το δυνατό ξεχωριστό. Έτσι κάποιος μπορεί να διαλέξει ένα αυτοκίνητο ή μια ηλεκτρική συσκευή, όχι μόνο ανάλογα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους αλλά ανάλογα με το σχέδιο τους, με τον συμβολισμό που μπορεί να έχουν, ή ακόμα επειδή πιστεύει ότι η αναγνωρισιμότητα της μάρκας τους κάνει το πρόσωπό του να ξεχωρίζει.
Καλύτερο παράδειγμα καταναλωτισμού πολιτιστικού και τεχνολογικού - βιομηχανικού αγαθού ταυτόχρονα δεν είναι άλλο στις μέρες μας από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Το design, το όλο και πιο βολικό μέγεθος, η απόδοση των χρωμάτων στην οθόνη, η ευκρίνεια του ήχου, η χωρητικότητα κάνουν τους καταναλωτές αυτών των προϊόντων να προχωρούν σε αναβαθμίσεις και νέες αγορές καθημερινά.[12]
Ταυτόχρονα η εφαρμογές των multimedia, η σύνδεση τους με την ανάπτυξη της δορυφορικής και ψηφιακής τηλεόρασης, το ίντερνετ κτλ, φτιάχνουν έναν κόσμο άπειρων ευκαιριών για τους καταναλωτές αυτών των προϊόντων παρόλο που οι περισσότεροι είναι ακόμη δύσπιστοι στη χρησιμοποίηση αυτών των πολύπλοκων, όμως ταυτόχρονα και με πολλές δυνατότητες μηχανημάτων.[13]
Η ρίζα του όρου «κατανάλωση» (το ρ. consume) μέχρι τα μέσα περίπου του αιώνα που φεύγει, ήταν για την αγγλική και τη γαλλική γλώσσα μια λέξη με εξαιρετικά αρνητικό περιεχόμενο: Σήμαινε καταστρέφω και εξαντλώ. Η σύντομη μεταμόρφωση αυτής της λέξης σε έναν όρο με πολύ θετικό νόημα για τον σύγχρονο άνθρωπο είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του 20ου αιώνα, σύμφωνα με τον διαπρεπή οικονομολόγο J. RIFKIN.[1]
Οι τεχνολογικές αλλαγές των αρχών του αιώνα μας: εξηλεκτρισμός της βιομηχανίας, μηχανή εσωτερικής καύσης, είχαν σαν αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της παραγωγής. Από το 1920 έως το 1927 η παραγωγικότητα της αμερικανικής οικονομίας αυξήθηκε κατά 40%.
Έτσι σιγά- σιγά δημιουργήθηκε πλεόνασμα παραγομένων αγαθών, για τα οποία φυσικά οι υποψήφιοι αγοραστές ήταν πολύ λίγοι. Η μόνη λύση ήταν να απευθυνθούν οι βιομηχανίες στις τάξεις των εργαζομένων και να τις πείσουν να αγοράσουν προϊόντα τα οποία μέχρι τότε εθεωρούντο είδη πολυτελείας.
Πρωτεργάτης αυτής της προσπάθειας ήταν ο βιομήχανος αυτοκινήτων ΦΟΡΝΤ, γι’ αυτό και ο τύπος της κοινωνίας που βαθμιαία δημιουργήθηκε στις δυτικές χώρες θα αποκληθεί «φορντική». Η «φορντική» κοινωνία ως προς αυτή της τη διάσταση είχε στηριχθεί σε δυο άξονες:
Ο πρώτος άξονας ήταν ένα σταθερό εισόδημα για τους εργαζόμενους έτσι ώστε να μπορούν να καταναλώνουν τα μοντέρνα βιομηχανικά προϊόντα. Ο δεύτερος μια προσπάθεια να ταυτιστούν αυτά τα προϊόντα με την άνεση, την επικοινωνία, την κοινωνική ισχύ, την ελευθερία και άλλες αναζητήσεις του ανθρώπου.[2]
ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ
Θα ήταν άδικο, βέβαια, να θεωρήσει κανείς ότι η ανάπτυξη της οικονομίας μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια, δεν εξυπηρέτησε πραγματικά αυτές τις ανάγκες. Όμως ταυτόχρονα δημιούργησε τόσα πολλά προβλήματα , ώστε οι φοιτητές στις εξεγέρσεις τους (Μάης ’68), καίγοντας αυτοκίνητα να διακηρύσσουν την έξοδο από την μανία του καταναλωτισμού.
Τέτοια προβλήματα είναι η τυποποίηση της ζωής, η έλλειψη πραγματικά προσωπικού χρόνου, η λειτουργία των διανθρώπινων σχέσεων μέσα από ανταλλαγές προϊόντων, η πλύση εγκεφάλου, η επιθετικότητα που προέρχεται από τον ανταγωνισμό για την κατοχή όλων και περισσότερων «αγαθών».[3]
Τέτοιες τάσεις στη σύγχρονη κοινωνία οδήγησαν πολλούς να πιστέψουν ότι η διεκδίκηση της ισότητας απέναντι στο νόμο και στις ευκαιρίες για την ζωή- αρχές που ξεκινάνε από το Διαφωτισμό - σχεδόν μετατράπηκε στην διεκδίκηση της ισότητας συμμετοχής στην καταναλωτική αγορά, γεγονός που δίνει την αίσθηση της πραγμάτωσης αυτού του είδους της ισότητας σε μία αρκετά μεγάλη ομάδα ανθρώπων.
Όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν την εικόνα του καταναλωτισμού, που ξεπερνά το επίπεδο μια απλής κοινωνικής και οικονομικής τάσης και ανάγεται στο επίπεδο μιας εκτεταμένης παραδοχής για τη ζωή που μπορεί να συμπεριλάβει και να μορφοποιήσει πολλές ανθρώπινες ανάγκες , αξιώσεις και στόχους. Παίρνει δηλαδή το νόημα ενός πολιτισμικού αξιώματος.[4]
Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά του φαινομένου αυτού που πρέπει να τα έχουμε υπόψη πριν προχωρήσουμε στην παραπέρα ανάλυση του θέματος:
α) Με βάση έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στις Η.Π.Α. η αυξομείωση της κατανάλωσης ποτέ δεν είναι στενά συνδεδεμένη με τις διακυμάνσεις του εισοδήματος.[5] Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί και στις μέρες μας, καθώς η αύξηση του δανεισμού των νοικοκυριών, με τη χρησιμοποίηση των πιστωτικών καρτών, είναι ένα σημαντικό πρόβλημα σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, τη στιγμή που υπάρχει μια μείωση της αγοραστικής δύναμης των χαμηλών και των μεσαίων πληθυσμιακών ομάδων. Τούτο δεν σημαίνει ότι μπορούν εν τέλει να ξεπεραστούν τα όρια που θέτει η οικονομία[6], όμως αυτή η αντίσταση δείχνει πόσο ριζωμένη είναι η παραπάνω συμπεριφορά.
β) Όσο αυξάνει η τυποποίηση μέσα στα πλαίσια του βιομηχανικού και μεταβιομηχανικού κόσμου, τόσο αυξάνει και η ανάγκη για ιδιαιτερότητα, διαφορετικότητα, κατάκτηση ενός επίπεδου και τρόπου ζωής αξιολογικά ανώτερου από αυτό του μέσου καταναλωτή. Αυτό συνδέεται και με την κατάκτηση κοινωνικής ισχύος και πετυχαίνεται με την δυνατότητα κατανάλωσης προϊόντων που είτε δεν είναι εφικτά, είτε είναι άγνωστα και δύσχρηστα για το ευρύ κοινό.[7]
Το τελευταίο αυτό χαρακτηριστικό είναι πολύ σημαντικό για το θέμα μας, δηλαδή τον υπερκαταναλωτισμό των πολιτιστικών προϊόντων.
Πριν ορίσουμε το τι είναι πολιτιστικό προϊόν, πρέπει να δούμε τον όρο «πολιτισμός». Η λέξη αυτή χρησιμοποιείται και για να ορίσει το χώρο «των γραμμάτων και των τεχνών», αλλά ταυτόχρονα ευρύτερα, ώστε να συμπεριλάβει το υλικό στοιχείο, την επιστήμη , την τεχνολογία, τους κοινωνικούς θεσμούς, κάθε στοιχείο που ορίζει την μορφολογία του δημόσιου και ιδιωτικού βίου του ανθρώπου σε κάθε εποχή. Μάλιστα σε πολλές Ευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχει η τάση να γίνεται αυτή η διάκριση με την χρησιμοποίηση δυο διαφορετικών λέξεων: Κουλτούρα (culture- Kultur) και πολιτισμός (civilization, Zivilisation).[8]
Ορίζοντας, λοιπόν, το πολιτιστικό προϊόν πρέπει να έχουμε υπόψη και τις δυο αυτές διαστάσεις. Έτσι πολιτιστικά προϊόντα είναι τα έργα τέχνης και γενικά τα μορφωτικά αγαθά (αν μπορούμε έτσι να αποδώσουμε την ξενόφερτη λέξη «κουλτούρα»), αλλά και απλά καταναλωτικά προϊόντα της βιομηχανικής τεχνολογίας που ο συμβολισμός και η λειτουργία τους ξεπερνά την κύρια ανάγκη για την οποία έχουν κατασκευαστεί.
ΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ ΤΗΣ «ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ»
Έχει παρατηρηθεί ο σύνδεσμος όλο και περισσοτέρων ανθρώπων με την τέχνη, ειδικά στις ανεπτυγμένες χώρες. Σ’ αυτό συντελεί η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου, η αύξηση του ελευθέρου χρόνου και η οικονομική ευρωστία των μεσαίων τάξεων. Βέβαια δεν πρέπει να αποκλείσουμε και το κίνητρο της κοινωνικής ισχύος, την οποία πολλά μέλη της μεσαίας τάξης επιζητούν. Επίσης, από την άλλη πλευρά, είναι ο μόνος τρόπος εξόδου από τη ρουτίνα της ζωής στις σύγχρονες πόλεις. Έτσι τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί ο όγκος των επισκεπτών στα μουσεία και τις πινακοθήκες, το ενδιαφέρον σημαντικών πληθυσμιακών ομάδων για την φιλοσοφία π.χ. και την ποίηση και για οποιαδήποτε άλλη ασχολία που παλιότερα ήταν προνόμιο των ελίτ.[9]
Ακόμα όμως τα πολιτιστικά προϊόντα που κυριαρχούν είναι εκείνα που ορίζονται ως «μαζική κουλτούρα» (Pop μουσική, κινηματογραφικές ταινίες δράσης με θέματα τυποποιημένα κ.τ.λ).[10] Πάντως η ανάγκη της ιδιαιτερότητας είναι αυτή που κάνει ακόμα και αυτή τη μαζική κουλτούρα να παρουσιάζει πολλές τάσεις, ενώ δεν είναι λίγες φορές που ένα καλλιτεχνικό έργο με δύναμη και ζωντάνια έκφρασης κατορθώνει να περάσει σε πολύ πλατιά λαϊκά στρώματα (π.χ. η νεότερη ελληνική ποίηση ντυμένη με τη μουσική των μεγάλων ελλήνων μουσικών).
Μπόρεσε όμως αυτή η διάχυση των πολιτιστικών αγαθών σε μεγάλες μάζες ανθρώπων να τις οδηγήσει σε βαθύτερη κατανόηση του εαυτού τους και του περιβάλλοντός τους; Πολλοί αμφιβάλλουν . Παρατηρήθηκε μάλιστα από τον κοινωνιολόγο ΟGBURN το φαινόμενο της «πολιτιστικής καθυστέρησης»(Cultural Lag). Με λίγα λόγια η ανάπτυξη του πολιτισμού καθυστερεί σε σχέση με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και έτσι ο μέσος άνθρωπος αδυνατεί να κατανοήσει τις αλλαγές που επισυμβαίνουν στην κοινωνία που ζει και να επινοήσει νέα σχήματα ζωής και μορφές έκφρασης.[11]
Αν λοιπόν όλα αυτά δεν συντελούν σε μια ουσιαστική μορφωτική άνθηση, αλλά παραμένουν μόνο στο επίπεδο της κατανάλωσης, τότε η διάδοση της «κουλτούρας» είναι προβληματική.
ΚΑΤΑΛΩΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΝΤΩΝ
Για τις παραδοσιακές κοινωνίες πολιτισμός ήταν οι συνταγές μαγειρικής, το κέντημα, το ράψιμο, η χειροτεχνία και κάθε τι που έκανε το κάθε ένα αντικείμενο, ή την κάθε μια λειτουργία της καθημερινής ζωής να έχει μια μοναδικότητα.
Αυτή η ανθρώπινη ανάγκη δεν σβήνει στην σύγχρονη ζωή. Μπορεί οι ανάγκες της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής να απαιτούν ένα πλήθος τυποποιημένων προϊόντων, όμως με την εναλλαγή διάφορων μορφών και υλικών κατασκευής, πετυχαίνεται το κάθε ένα προϊόν να είναι όσο το δυνατό ξεχωριστό. Έτσι κάποιος μπορεί να διαλέξει ένα αυτοκίνητο ή μια ηλεκτρική συσκευή, όχι μόνο ανάλογα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους αλλά ανάλογα με το σχέδιο τους, με τον συμβολισμό που μπορεί να έχουν, ή ακόμα επειδή πιστεύει ότι η αναγνωρισιμότητα της μάρκας τους κάνει το πρόσωπό του να ξεχωρίζει.
Καλύτερο παράδειγμα καταναλωτισμού πολιτιστικού και τεχνολογικού - βιομηχανικού αγαθού ταυτόχρονα δεν είναι άλλο στις μέρες μας από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Το design, το όλο και πιο βολικό μέγεθος, η απόδοση των χρωμάτων στην οθόνη, η ευκρίνεια του ήχου, η χωρητικότητα κάνουν τους καταναλωτές αυτών των προϊόντων να προχωρούν σε αναβαθμίσεις και νέες αγορές καθημερινά.[12]
Ταυτόχρονα η εφαρμογές των multimedia, η σύνδεση τους με την ανάπτυξη της δορυφορικής και ψηφιακής τηλεόρασης, το ίντερνετ κτλ, φτιάχνουν έναν κόσμο άπειρων ευκαιριών για τους καταναλωτές αυτών των προϊόντων παρόλο που οι περισσότεροι είναι ακόμη δύσπιστοι στη χρησιμοποίηση αυτών των πολύπλοκων, όμως ταυτόχρονα και με πολλές δυνατότητες μηχανημάτων.[13]
Είναι δηλαδή ελκυστικά προϊόντα (εκτός και άλλων πολλών αναγκών) για αυτούς που αποζητούν την κοινωνική ισχύ και τη διαφορετικότητα.
Εκτός λοιπόν, της ανάγκης για επικοινωνία, μπορούμε να δούμε αυτό τον νέο κόσμο και ως αποτέλεσμα επιβολής προτύπων κοινωνικής ισχύος τα οποία στηρίζονται στην δυνατότητα αυξημένης "κατανάλωσης" τεχνολογικών- πολιτιστικών προϊόντων.
[1]. Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της, (μετάφρ. από τα αγγλικά), Αθήνα 1996, σελ.81
[2]RIFKIN J.: Το τέλος της μισθωτής εργασίας και το μέλλον της (μετάφρ. από τα αγγλικά), σελ.
[3] ΦΙΛΙΑΣ Β., Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις,Αθήνα6 1987σ.128-132
[4] ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Β.,Η καταναλωτική συμπεριφορά στην ελληνική κοινωνία, Αθήνα2 1984, σ.69-70
[5] ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Β.,Η καταναλωτική συμπεριφορά στην ελληνική κοινωνία,σ.48
[6]GALBRAITH J.K., H καλή κοινωνία (μετάφρ. από τα αγγλικά) Αθήνα 1997, σ. 36,51,129,130
[7] Αυτόθι σ.46 και
ΤΟΦΛΕΡ Α., Κατανάλωση και Κουλτούρα, Αθήνα 1992, σ.71-72
[8] ΦΙΛΙΑΣ Β., Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις, σ. 251, και
ABERCOMBIE N. και άλλων, Λεξικό Κοινωνιολογίας ( μεταφρ. από τα αγγλικά) Αθήνα 1996 σ. 300-302
[9] ΤΟΦΛΕΡ Α., Κατανάλωση και Κουλτούρα, σ.62-65,67-72, 81-96.
[10] Αυτόθι σ. 172-184
[11] ΦΙΛΙΑΣ Β., Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις, σ. 268-270
[12] ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24.1.1999 σ 66, «Τεχνολογική απόλαυση»
[13] ΗΜΕΡΗΣΙΑ 23.1.99σ.60: «Το τηλεκοντρόλ πρωταγωνιστής της επόμενης δεκαετίας» και
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24.1.1999 σ.67 : «Το ψηφιακό βίντεο δεν εκτόπισε τοVHS».
Εκτός λοιπόν, της ανάγκης για επικοινωνία, μπορούμε να δούμε αυτό τον νέο κόσμο και ως αποτέλεσμα επιβολής προτύπων κοινωνικής ισχύος τα οποία στηρίζονται στην δυνατότητα αυξημένης "κατανάλωσης" τεχνολογικών- πολιτιστικών προϊόντων.
[1]. Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της, (μετάφρ. από τα αγγλικά), Αθήνα 1996, σελ.81
[2]RIFKIN J.: Το τέλος της μισθωτής εργασίας και το μέλλον της (μετάφρ. από τα αγγλικά), σελ.
[3] ΦΙΛΙΑΣ Β., Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις,Αθήνα6 1987σ.128-132
[4] ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Β.,Η καταναλωτική συμπεριφορά στην ελληνική κοινωνία, Αθήνα2 1984, σ.69-70
[5] ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Β.,Η καταναλωτική συμπεριφορά στην ελληνική κοινωνία,σ.48
[6]GALBRAITH J.K., H καλή κοινωνία (μετάφρ. από τα αγγλικά) Αθήνα 1997, σ. 36,51,129,130
[7] Αυτόθι σ.46 και
ΤΟΦΛΕΡ Α., Κατανάλωση και Κουλτούρα, Αθήνα 1992, σ.71-72
[8] ΦΙΛΙΑΣ Β., Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις, σ. 251, και
ABERCOMBIE N. και άλλων, Λεξικό Κοινωνιολογίας ( μεταφρ. από τα αγγλικά) Αθήνα 1996 σ. 300-302
[9] ΤΟΦΛΕΡ Α., Κατανάλωση και Κουλτούρα, σ.62-65,67-72, 81-96.
[10] Αυτόθι σ. 172-184
[11] ΦΙΛΙΑΣ Β., Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις, σ. 268-270
[12] ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24.1.1999 σ 66, «Τεχνολογική απόλαυση»
[13] ΗΜΕΡΗΣΙΑ 23.1.99σ.60: «Το τηλεκοντρόλ πρωταγωνιστής της επόμενης δεκαετίας» και
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24.1.1999 σ.67 : «Το ψηφιακό βίντεο δεν εκτόπισε τοVHS».
