το κείμενο μου ήρθε με e-mail. Μου άρεσε, έτσι σας το κοινοποιώ:Μια Ιστορία για τον Γαλλικό ΜάηΤου Θανάση Παπακωνσταντίνου*
Οι Γάλλοι ήταν οι πρώτοι που δεν έκρυψαν ότι ο Πολιτισμός τους, με την ευρεία έννοια του όρου, θα μπορούσε να αποτελέσει άμεσο πλουτοπαραγωγικό πλούτο. Ήδη στο Μεσοπόλεμο, εκφράσεις όπως «πουλάμε τον Πολιτισμό», κάθε άλλο παρά σπάνιες ήταν, σε μια εποχή, δηλαδή, που αργότερα αποτυπώθηκε ότι το κλίμα της καθορίσθηκε από «το σύνδρομο του Ανατόλ Φρανς», του πρώτου συγγραφέα εν ζωή που βιβλίο του διατέθηκε σε πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα στη Γαλλική γλώσσα. Η ευφορία ήταν τόσο μεγάλη και δύσκολα έβρισκες κάποιον να αντιστέκεται στην περιρέουσα ατμόσφαιρα.
Ένας από αυτούς, ο Τριστάν Τζαρά, στην επικήδεια δημόσια παρέμβασή του –λίγες μέρες μετά τον θάνατο του συγγραφέα το 1929- και αφού μίλησε για την επιφανειακή θεώρηση των πραγμάτων που διαπερνούσε το κατά τ’ άλλα «εύπλαστο και εξ απαλών ονύχων» έργο του, κατέληξε κυνικά: «τους όμοιους σου, πτώμα, δεν τους γουστάρω»…
Η αντίληψη που διαπερνούσε τους Γάλλους, όσον αφορά στον Πολιτισμό τους, είχε δημιουργήσει τον 19ο αιώνα αρκετά «πνευματικά θύματα». Το κίνημα του ηλεκτρισμού, ο Αμπέρ και η παρέα του, χαρακτηρίσθηκε ως «οι τρελοί επιστήμονες». Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ο Εντγκάρ Άλαν Πόε και ο Γκυ ντε Μοπασάν τους απασχόλησαν μόνο για βιβλιογραφικούς σκοπούς. Και τα έργα των Μποντλέρ και Γκογκέν, για να μείνω μόνο σ’ αυτούς, αντιμετωπίστηκαν με επιθετικότητα. Βέβαια η «Γαλατική ευγένεια» επέτρεπε και λόγια αβρότητας. Κατ’ αυτήν «κρίμα που ο Πόε μπήκε τόσες φορές φυλακή» στη σύντομη ζωή του, ή ότι ο Μπαλζάκ σχοινοβατούσε για τριάντα πέντε χρόνια στο παιχνίδι «κλέφτες και αστυνόμοι» με τους τοκογλύφους του, προκειμένου να εκδοθούν τα βιβλία του…
Το γαλλικό πουρκουά, η σθεναρή αντίσταση αλλά και η ταυτόχρονη συνεργασία ευρύτατων στρωμάτων με τους Χιτλερικούς και η δίκη του Πετέν. «ήρωα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και στον 2ο κατοχικού ηγέτη», δημιούργησε πολλές ρωγμές στο ως τότε εποικοδόμημα. Ο Μπασελάρ, ο Λακάν και ο Στρος άνοιξαν νέους επιστημονικούς τομείς, ο Κοκτό και ο Αρτό στο θέατρο, η Πιάφ στο τραγούδι και περισσότερο ο Καμί στη λογοτεχνία («ένας Αλγερινός μόνιμος κάτοικος της χώρας έκλεψε τις καρδιές των Γάλλων, σε περίοδο, σχεδόν μεσούντος του περιβόητου πολέμου της Αλγερίας») έβαλαν καθοριστικά τη σφραγίδα τους στη δημιουργία της νέας εποχής. Ακόμα πιο καταλυτική ήταν η επέλαση της κινηματογραφικής νουβέλ βάγκ, με κυριότερους δημιουργούς τον Γκοντάρ, τον Τριφό, τον Ρενέ και τον παλιότερο Ρενουάρ, ή ακόμα και της νέας κωμωδίας, με τον Ζακ-Τατί και κυρίως τον Πιέρ Ετέξ.
Η πρώτη προβολή της ταινίας του τελευταίου «ο Μεγάλος Έρωτας», τον Φεβρουάριο του 1968, ήταν και το τελευταίο μεγάλο πολιτιστικό γεγονός, λίγο πριν το Γαλλικό Μάη. Παρά τη δημιουργική πανδαισία, η κοινωνία, εν δυνάμει πρωτοπόρα στρώματα αδυνατούσαν να αφομοιώσουν «στον αέρα» τις καταιγιστικές πολιτισμικές ματιές που διαρκώς ξεπηδούσαν. Έτσι ένα μήνα μετά, στη Ναντέρ, ο Κον Μπεντίτ, που παρουσία του υπουργού Παιδείας στο υπό κατάληψη Πανεπιστήμιο, αναρωτήθηκε «για ποια Παιδεία μας μιλάτε, όταν απαγορεύοντας τη συνεύρεση αγοριών και κοριτσιών στις Εστίες, μας δημιουργείτε σεξουαλικά προβλήματα» σόκαρε εξ ίσου και τους συμφοιτητές του, με αποτέλεσμα η κατάληψη, αλλά και το Πανεπιστημιακό Άσυλο, να μην αποτρέψει την σύλληψη του. Η ολιγόωρη κράτησή του, σε στυλ να δώσουμε ένα μάθημα στον θρασύ νεαρό, δεν απέφερε τυπικό κατηγορητήριο, παρά μόνο το διαχρονικό «έσπειρε καινά δαιμόνια»…
Στον κοντινό από τότε Μάη, τα γκράφιτις σε πολλούς τοίχους του Παρισιού, καθιέρωναν ως παγκόσμια αναφορά τη φράση «κάντε έρωτα, όχι πόλεμο». Και αυτό φυσικά δεν ήταν το μόνο. Στο εξ ίσου διάσημο σύνθημα «τα θέλουμε όλα και τα θέλουμε τώρα», κάλλιστα έβρισκε κάποιος δίπλα του το «αντιπολιτευόμενο» του «δεν είμαστε δολοφόνοι, δεν θέλουμε τα πάντα, θέλουμε τα μισά». Και πολλά άλλα από τα δρώμενα της εποχής έφεραν «τη Φαντασία στην Εξουσία».
Με λίγα λόγια, ο Γαλλικός Μάης, αποτύπωσε απλά και γρήγορα και σηματοδότησε φέρνοντας στην επιφάνεια την όλη πολιτισμική δημιουργία, χωρίς την οποία άλλωστε δεν θα μπορούσε να είναι ίδιος και μοναδικός, σε μια πρωτοφανή σύνδεση (θα λέγαμε σήμερα live) με την κοινωνία, χρησιμοποιώντας ακόμη και πρωτοποριακά εκφραστικά μέσα. Μια σύνδεση που έφερε κοινωνικές καταστάσεις, σαν αυτή που περιέγραφε ο Τρυφό το 1962 στα «400 χτυπήματα», τον κοινωνικό δηλαδή αποκλεισμό και καταπίεση που υφίσταντο σ’ ένα ορφανοτροφείο, παιδιά χωρίς ή με αδήλωτους γονείς, να ανάγονται, δέκα το πολύ χρόνια αργότερα στο πολύ μακρινό παρελθόν.
Ακριβής αποτίμηση του Γαλλικού Μάη, δεν μπορεί να γίνει ούτε τώρα, σαράντα χρόνια μετά. Τόσο για όσα έλαβαν χώρα, όσο και για όσα πολλά άνοιξε και έκανε κοινωνικό κτήμα στη σκέψη και στις πρακτικές των δεκαετιών που ακολούθησαν. Εικόνες όμως μπορούν να μεταφερθούν κάλλιστα, από πρωταγωνιστές, αλλά και άλλους, ακόμα και αγέννητους τότε, που κουβαλάνε έναν Μάη μέσα τους. Από τους πρώτους ξεχωρίζω δυο επισημάνσεις. Αυτή του Ζακ Ντεριντά «μπήκαμε ως Αριστεροί και βγήκαμε κάτι διαφορετικό, που είναι αδύνατο τώρα να προσδιορίσουμε», δείχνοντας και το μέγεθος των κοινωνικών μεταμορφώσεων και εκείνη του Γκυ Ντε Μπορ «πώς να μάθεις για τον Μάη, αν δεν το κάνεις θέαμα να τον καταναλώσεις», θέτοντας δηλαδή και τα όρια της δυναμικής του.
Αλλά και από τους σφόδρα πολέμιους του, όπως η εφημερίδα «Φιγκαρό», που έβλεπε «ότι μετέφερε στην κοινωνία το χάος που έκρυβε μέσα του», άποψη που αν τη δούμε χωρίς φόρτιση σήμερα, μάλλον συν προσδίδει σε μια υπόθεση που ξεσήκωσε δέκα εκατομμύρια Γάλλους και σε ελάχιστο χρόνο κάτι το καινούργιο και απρόσμενο ελάχιστα πριν συμβεί, μεταφέρθηκε (ασύρματα, πως αλλιώς να το πω) σε πολλές γωνιές του πλανήτη.
Στο κοινωνικό επίπεδο, νέα κινήματα έκαναν γρήγορα την εμφάνισή τους, τα περισσότερα από τα οποία αυτοπροσδιορίσθηκαν ή καταγράφηκαν από αναλυτές της εποχής ως η «Νέα Αριστερά», ρεύματα που σε επίπεδο ιδεών αλλά και πρακτικών συγκρούσθηκαν με τα παραδοσιακά σχήματά της και τις λογικές τους.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ένα βιβλίο του Αντρέ Γκόρτζ, που σίγουρα δεν τάραξε τα νερά της εποχής που εκδόθηκε, αλλά με την πάροδο του χρόνου απέκτησε τη σπουδαιότητα που του αναλογεί, έθεσε νέες προοπτικές ως προς τον τρόπο θέασης και δράσης των κοινωνικών φαινομένων, εισήγαγε καινούργιες έννοιες στο κοινωνικό τοπίο. Πρόκειται για τον «Αποχαιρετισμό στο Προλεταριάτο», που πέρα από όσα σαφώς υπονοεί ο τίτλος του, πραγμάτωσε τον ολοσχερή αντίλογο σ’ ένα από τα βασικά ιδεολογήματα που στηρίχθηκε ο σύγχρονος Δυτικός Πολιτισμός, όπως το διατύπωσε ο Καρτέσιος πριν από 400 και πλέον χρόνια, «ο άνθρωπος κυρίαρχος της Φύσης».
Τα εργαλεία που χρησιμοποίησε ήταν βγαλμένα από τις Αρχές μιας επιστήμης, της Οικολογίας, που τις μετέτρεψε σ’ ένα πρίσμα μέσα από το οποίο έβλεπε όσα συνέβησαν και συμβαίνουν στην Κοινωνία, την Οικονομία, Το Περιβάλλον, τον Πολιτισμό. Κι αυτό αποτέλεσε την Απαρχή της ενοποίησης της προβληματικής του Οικολογικού κινήματος και στη συνέχεια την ταυτότητα και το στίγμα της πολιτικής του έκφρασης. Ένα κίνημα σύγχρονο και στις μέρες μας, που η γέννηση του είναι μια από τις σημαντικές παρακαταθήκες του Γαλλικού Μάη και των κινημάτων αμφισβήτησης στα τέλη της δεκαετίας του ’60.
…………………..
Σίγουρα ο Γαλλικός Μάης ήταν μια τομή στην Ιστορία, την έκοψε στο πριν και στο μετά. Με την ιδιαιτερότητα που συμβαίνει σ’ όλα τα μεγάλα γεγονότα, παρ’ ότι προσδιορίζουν τα μελλούμενα, εν τούτοις δεν τα κατευθύνουν, λες και κάθεται σε μια απομονωμένη από το χάσμα που δημιούργησε νησίδα, όπως κατ’ αναλογία συνέβη και με τη Γαλλική Επανάσταση δυο αιώνες πριν. Άλλωστε μάντης των εξελίξεων δεν μπορούσε να το παίξει, δεν θα άρμοζε στο μεγαλείο του, ήταν πέρα από τα όριά του.
Παράλληλα ο Γαλλικός Μάης μας έδωσε ένα πρώτης τάξης Ιστορικό Μάθημα. Ότι και οι συμπυκνωμένες καλύτερες στιγμές μιας έτσι κι αλλιώς ταραγμένης από τη δημιουργία περιόδου όχι μόνο δεν μπορούν να προβλεφθούν, πόσο μάλλον να χρησιμοποιηθούν ως ερμηνευτικά εργαλεία, κουτάκια δηλαδή για να χωρέσουμε προσδοκίες μας.
Γιατί οι μεγάλες στιγμές στην καθημερινότητα και στην κοινωνία, όπως λέει κι ο παρών στην κοσμογονία ψυχαναλυτής Ζαν Φρανσουά Λιοτάρ, μπορεί να τελειώνουν φάσεις της ψευδούς συνείδησης, που λίγο πολύ από ανάγκη και αδυναμία ακουμπάμε πάνω της, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι «καθαρίζουν» και με την τελευταία…
Κι ας μη μείνει αμνημόνευτο, ότι η δυναμική του Γαλλικού Μάη, ότι με ελάχιστες λέξεις και λίγες εικόνες, ειπώθηκαν και εντυπώθηκαν τόσο πολλά σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, άφησε άφωνη και την Πολιτισμική δημιουργία, από την οποία και σάρκα και οστά έλαβε, απόδειξη η πολιτιστική ένδεια για μια τουλάχιστον δεκαετία και η σχετική, ανησυχητική για εξαιρετικά μεγάλη περίοδο, αντίστοιχη φτώχεια ως τις μέρες μας.
*δημόσια παρέμβαση σε εκδήλωση για τον Μάη του ’68, που οργάνωσε η Κινηματογραφική Λέσχη Σάμου, με αφορμή την προβολή της ταινίας «Να πεθάνεις στα 30».
Δείτε και στο
http://e-samos.pblogs.gr/Update: O συγγραφέας του άρθρου Θ. Παπακωνσταντίνου μου έστειλε μια μικρή συμπλήρωση που αναρτώ εδώ:"
Το άρθρο, που σωστότερος τίτλος του θα ήταν "το πριν και το μετά του Γαλλικού Μάη, στην κοινωνία και τον πολιτισμό", αποσκοπούσε όχι να καταγράψει γεγονότα, αλλά να μεταφέρει το "πνεύμα" και την επιρροή του στις γενικότερες εξελίξεις. Και η μοναδικότητα του φαινομένου (μόνο κατ' αναλογία, μπορούν να γίνουν δεκτές ομοιότητες στη Γαλλική Επανάσταση ή αν θέλετε και στην "Άνοιξη της Πράγας") και η δυναμική -τομή με την εξήγηση που έδωσα στον όρο- φρονώ ότι μ' αυτές τις εικόνες, μπορεί σκόρπιες αλλά σαφώς καίριες, αποτυπώνεται παραστατικά. Έτσι για την περίπτωση του Γκορτζ, δεν μπορούσε παρά να περιορισθεί στον άμεσο απόηχο των επιδράσεων του Μάη (σε άλλη κουβέντα μπορούμε να πούμε πολλά για τη νέα φτώχεια, τον καταμερισμό της παραγωγής κλπ).Μια άλλη μη κλασσική προσέγγιση για ένα θέμα σαφώς χρειάζεται και τη φαντασία και στη γλώσσα των επιστημών, όπως τη διατύπωσε ο Νεύτωνας, "επιστημονική υποψία". Αυτή κρύβει και την αυθαιρεσία και μάλιστα ανεξάρτητα από τις προθέσεις του γράφοντος, άλλωστε η Ιστορία δεν μπορεί να γραφτεί μόνο μια φορά (αυτό υπονοούσε και ο αρχικός τίτλος). Ο Μάης ξεπερνά τη "γενιά" του και όλες τις γενιές που μεσολάβησαν ή θα μεσολαβήσουν μέχρι τουλάχιστον να "επαναληφθεί", ακόμα και σαν φάρσα. Για την ώρα ας μου επιτρέψετε να θεωρώ ως έμμεσο απόηχο του το όχι γνωστό Ελληνικό γκράφιτι "γενιές και δεκαετίες, χαμένες ευαισθησίες". Ένας από τους προδρόμους του ο Λακάν, έλεγε ότι "ο άνθρωπος γεννιέται με την ηλικία των γονέων του. Από κει και μετά μπορεί να "μικρύνει" (από τοτέμ και ταμπού), μπορεί και όχι". Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν υπάρχει τελεολογία. Στα 49 μου χρόνια, πιστεύω να καταλαβαίνετε, η διάθεση μου για αντιπαραθέσεις είναι εξασθενημένη. Με τα σχόλια σας είδα φώς στον προβληματισμό και ...μπήκα.Κρίνω ότι θα σας ενδιαφέρει επίσης μια παρέμβαση για την Παιδεία, που ετοιμάζω αυτές τις μέρες.Εδώ είμαστε..."
Αναρτήσεις
.png)
